Holenderskie imperium kolonialne

[Jacek Kierach]

Holenderskie imperium kolonialne – istniejące od XVII do XX wieku imperium kolonialne, w skład którego wchodziły należące do Królestwa Niderlandów kolonie w Azji, Afryce i obu Amerykach. Większość kolonii należących do imperium założona została przez Holenderską Kompanię Wschodnioindyjską, działającą m.in. w Afryce Południowej i Azji Południowo-Wschodniej oraz Holenderską Kompanię Zachodnioindyjską, koncentrującą swą działalność na Karaibach.

[Jacek Kierach]

Curaçao (wymowa niderlandzka: [kyrɑˈsɔu̯], język papiamento: Kòrsou, polska transliteracja: Kurazao) – terytorium zależne Holandii (de iure autonomiczny kraj wchodzący w skład Królestwa Niderlandów) leżące na Karaibach, w Małych Antylach (Wyspy Zawietrzne). Stolicą wyspy jest Willemstad, nazywane małym Amsterdamem.

Historia
Pierwotnie wyspa była zamieszkana przez indiańskie plemię Arawaków. Dla Europejczyków została odkryta w roku 1499 przez hiszpańską wyprawę pod dowództwem Alonso de Hojeda. Od 1634 wyspa została zajęta przez Holendrów. Holenderska Kompania Zachodnioindyjska założyła miasto Willemstad – obecną stolicę. Na początku Curaçao było ignorowane przez kolonistów europejskich m.in ze względu na brak złóż złota, ale później przekonano się, że naturalne położenie zatoki, nad którą zbudowano Willemstad, jest idealnym miejscem na handel. Handel, przewóz towarów oraz piractwo stały się szybko najważniejszymi gałęziami gospodarki Curaçao. W 1662 Kompania Zachodnioindyjska stworzyła na wyspie największe centrum handlu niewolnikam

[Jacek Kierach]

Bonaire (czyt. Bone:r) – należąca do Holandii wyspa na Morzu Karaibskim u wybrzeży Wenezueli, wchodząca w skład Małych Antyli.

[Jacek Kierach]

Saba – wyspa leżąca na Karaibach, należąca do Holandii . Wchodzi w skład Archipelagu Małych Antyli. Nad wyspą góruje wulkan Mount Scenery (888 m) będący najwyższym wzniesieniem Królestwa Niderlandów.

[Jacek Kierach]

Sint Eustatius to należąca do Holandii wyspa leżąca na Karaibach. Wchodzi w skład Archipelagu Małych Antyli. Powierzchnia wyspy wynosi 21 km²

[Jacek Kierach]

Sint Maarten (fr. Saint-Martin; niderl. Sint Maarten) – wyspa leżąca na Karaibach. Wchodzi w skład Archipelagu Małych Antyli (Wyspy Nawietrzne). Powierzchnia wyspy wynosi 87,2 km²; długość linii brzegowej 67,7 km. Najwyższym wzniesieniem jest Pic Paradis (424 m n.p.m

[Jacek Kierach]

Essequibo – dawna kolonia holenderska istniejąca w latach 1618-1815, położona nad rzeką Essequibo, w środkowej części obecnej Gujany.

Kolonia założona została w 1618 roku, jeszcze przed powołaniem Holenderskiej Kompanii Zachodnioindyjskiej (1621). Kilkadziesiąt kilometrów w górę rzeki Essequibo wzniesiony został Fort Kijkoveral, pełniący funkcję ośrodka administracyjnego. Początkowo Essequibo było niewielką placówką handlową skupującą od okolicznych plemion indiańskich egzotyczne drewno i barwniki. W 1657 roku Kompania Zachodnioindyjska zezwoliła osadnikom z zelandzkich miast Middelburg, Vlissingen i Veere na osiedlenie się w kolonii i założenie plantacji cukru. Rok później do Essequibo przybyła niewielka grupa żydowskich uchodźców z Nowej Holandii. W 1666 roku kolonia została zajęta i zniszczona przez Anglików.

Holendrzy wkrótce rozpoczęli odbudowę. W 1674 roku pełnię kontroli nad Essequibo otrzymała Kompania Zachodnioindyjska, która dwa lata później wydała pozwolenie na osadnictwo prywatnym inwestorom. W rezultacie nastąpił szybki rozwój kolonii. W 1680 roku w Essequibo znajdowała się jedna plantacja cukru, będąca własnością kompanii. Do 1687 roku przybyło 13 plantacji prywatnych. W 1700 roku Essequibo liczyło 4 plantacje Kompanii Zachodnioindyjskiej i 14 prywatnych. Łączna liczba ludności w tym okresie szacowana jest na 600-700, w tym około 500 niewolników (głównie sprowadzonych z Afryki, ale także Indian).

[Jacek Kierach]

Gujana Holenderska – holenderska kolonia istniejąca w latach 1600-1975 w Ameryce Południowej.

Pierwsze holenderskie osiedla powstały na terenie Gujany w 1600 roku. 31 lipca 1667 roku zawarto pokój w Bredzie, który przyniósł Holendrom kilka zmian w Akcie Nawigacyjnym. W zamian za utratę Nowego Amsterdamu Holendrzy pozyskali potwierdzenie międzynarodowe władzy nad Gujaną Holenderską.

[Jacek Kierach]

Aruba –   jedna z wysp wulkanicznego archipelagu Małych Antyli, zamykającego od wschodu Morze Karaibskie. Aruba ma powierzchnię prawie 179 km²
Historia
Aruba została odkryta pod koniec XV wieku przez hiszpańskich żeglarzy, zaś w XVII wieku została włączona do Antyli Holenderskich

[Jacek Kierach]

[imghttps://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f5/Iles_Vierges_americaines_carte.png][/img]

Wyspy Dziewicze (ang. Virgin Islands) - grupa wysp w północnej części Morza Karaibskiego, w archipelagu Małych Antyli (Wyspy Nawietrzne).

W sumie obejmuje ponad 100 wysp i wysepek o łącznej powierzchni 506 km², . Leżą one na wschód od wyspy Puerto Rico. Część wysp jest pochodzenia wulkanicznego, a część - koralowego. Naturalną szatą roślinną wysp jest sawanna z niewielkimi płatami roślinności tropikalnej. Najwyższy szczyt - Mount Sage na wyspie Tortola - osiąga 533,4 m n.p.m. (521 m według innych źródeł).

Największymi zamieszkanymi wyspami (9) są:

Saint Croix - pow. 214,66 km²; dł. 45,1 km; szer. 11,3 km; Mount Eagle 355 m n.p.m.;
Saint Thomas - pow. 80,91 km²; Crown Mountain 474 m n.p.m.;
Tortola - pow. 55,7 km²; dł. 21,7 km; szer. 5 km; Mount Sage 533,4 m n.p.m.; k.
Saint John – pow. 50,79 km²; Bordeaux Mountain 389 m n.p.m.;
Anegada – pow. 38,6 km²; dł. 19 km; szer. 5 km; 8,5 m n.p.m.;
Virgin Gorda – pow. 21,2 km²; dł. 11 km; szer. 2 km; Pic Gorda 457 m n.p.m.;
Jost Van Dyke – pow. 8 km²; Roach Hill 321 m n.p.m.;
Beef Island – pow. 2 km²; dł. 2,5 km; szer. 500 m;
Water Island – pow. 1,99 km²;
Peter Island – pow. 7,0 km²
Guana Island – pow. 3,44 km²; The Pyramid 242 m n.p.m.
Great Camanoe – pow. 3,2 km²; dł. 4 km; szer. 800 m; 213 m n.p.m.
Norman Island – pow. 2,43 km²; dł. 4 km; szer. 600 m; Norman Hill 130 m n.p.m.
Great Thatch – pow. 2,0 km²; dł. 2,5 km; szer. 800 m
Cooper Island – pow. 2,0 km²; dł. 2,4 km; szer. 800 m; 520 m n.p.m.
Ginger Island – pow. 2,0 km²; 350 m n.p.m.

[Jacek Kierach]

Holenderskie Indie Wschodnie (nider. - Oost-Indië lub Nederlands-Indië, indonez. - Hindia Belanda) – nazwa kolonii założonej przez Holenderską Kompanię Wschodnioindyjską, która pozostawała pod bezpośrednim zwierzchnictwem Królestwa Holenderskiego od 1799 r. aż do uzyskania niepodległości przez Indonezję w 1949 r.
Początki
Holenderskie Indie Wschodnie nie powstałyby, gdyby nie pierwsze ekspedycje finansowane przez kupców niderlandzkich (głównie z Amsterdamu), takie jak. m.in. wyprawy J.H. van Linschotena[1] w 1582 r., Jacoba van Necka w 1598 r. oraz Cornelisa de Houtmana w 1595 r., który dotarł do Bantamu, leżącego na Jawie nad Cieśniną Malakka (obecnie indonezyjska prowincja Banten). Początkowo ich poczynania były utrzymywane w tajemnicy ze względu na to, że Traktat z Tordesillas przydzielał rejon ten Portugalii. Jednak ceny jakie osiągano za przyprawy z tego regionu sprawiły że kolonizacja holenderska w tym rejonie postępowała bardzo szybko.

Holenderska Kompania Wschodnioindyjska (VOC)
Holenderska Kompania Wschodnioindyjska (Verenigde Oostindische Compagnie, w skrócie VOC), która powstała w 1602 r.umożliwiła realizację większych przedsięwzięć dzięki połączeniu wysiłków pojedynczych kupców w formę prawno-organizacyjną spółki akcyjnej. Szybkie i wysokie zyski jakie osiągano za handel korzeniami sprawiły, że VOC szybko zgromadziła fundusze na kosztowne i niebezpieczne wyprawy zamorskie od inwestorów zwabionych chęcią łatwego zysku. W 1605 r. jedna z takich wypraw kupieckich zajęła portugalski fort na wyspie Ambon (Moluki) i przekształciła go w pierwszą umocnione bazę VOC w tym rejonie. Mimo podpisania w Antwerpii w 1609 r. tzw. "Rozejmu dwunastoletniego" pomiędzy Hiszpanią a Holandią ekspansja tego ostatniego kraju w Azji nie została zatrzymana. Punktem, z którego wychodziły wszystkie przedsięwzięcia (bardziej kupieckie niż kolonialne) na wyspach indonezyjskich stała się założona na Jawie faktoria w Batawii. To właśnie stąd prowadziła gęsta sieć połączeń handlowych z ważniejszymi miastami azjatyckimi (szczególnie intratny mimo że trudny[4] stał się handel z Japonią oraz Chinami). Przy czym imperium kolonialne VOC posiadało jedną słabość, jego działalność była całkowicie nastawiona na zysk a to powodowało, że oszczędzano na uzbrojeniu i żołnierzach co później miało się srogo zemścić podczas konfliktów z monarchiami absolutnymi (głównie Francją i Anglią).

Stan posiadania Holendrów w Azji w XVII wieku stale się zwiększał, po kolei zajęto: Malakkę w 1641 r., królestwo Aceh na Sumatrze w 1667 r., Makasar w 1669 r. i ostatecznie Bantam w 1682 r.Ponadto wyparto Brytyjczyków z południowo-zachodniej Sumatry (Bencoolen) po okresie ostrej rywalizacji. Szczególne zasługi w rozwoju kolonii położyli Jan Pieterszoonn Coen, Anthonie van Diemen (1636–45) i Joan Maetsuyker (1653–78). Podstawą handlu holenderskiego stał się w szczególności pieprz, który cieszył się w Europie największą popularnością. Duże zyski osiągano też z tzw. "handlu wyspiarskiego" (inlandse handel) - pomiędzy poszczególnymi wyspami indonezyjskimi, który polegał na wymianie towaru za towar, przy każdej takiej transakcji osiągano zysk w postaci srebra z Ameryki, które było cenione bardziej na wschodzie niż w Europie.

Kompania Wschodnioindyjska przez długi czas cieszyła się monopolem korzennym, który spowodował, że w jej koloniach zaczęły się rozwijać monokultury rolnicze, np.: goździki na Ambonie, drzewo sandałowe na Timorze, gałka muszkatołowa na wyspach Banda i cynamon na Cejlonie. W ten sposób wszystkie z tych wysp były silnie uzależnione jedna od drugiej i doszło do wytworzenia się lokalnego systemu gospodarczego, który funkcjonował jak naczynia połączone. Każdy z rejonów (wysp) obowiązany był do dostarczania określonego rodzaju produktów w formie obowiązkowych dostaw (kontyngentów). Holendrzy w zasadzie nie tworzyli rozbudowanego systemu zarządzania swoimi dominiami na archipelagu i zadowalali się lojalnością lokalnych władców (regentów), którzy dochowywali im posłuszeństwa.

[Jacek Kierach]

Nowe Niderlandy, znane potocznie jako Nowa Holandia – kolonia holenderska założona w Ameryce Północnej u ujścia Rzeki Hudsona w 1614 i istniejąca do 1664 roku.

W 1614 roku wyprawa odkrywcza prowadzona przez kapitana Henry’ego Hudsona, i zorganizowana przez Kompanię Zachodnioindyjską, płynąc od południa, wzdłuż wschodniego wybrzeża Ameryki Północnej, odkryła Zatokę Delaware. Jej gościnne wybrzeża stały się zaczątkiem holenderskiej kolonii. Już tego samego roku Holendrzy założyli dwie faktorie handlowe: Nowy Amsterdam na wyspie Manhattan (dzisiejszy Nowy Jork) i Fort Oranje w środkowym biegu Rzeki Hudsona (dzisiejsze Albany). Podstawą gospodarki kolonii był handel futrami prowadzony z Indianami z północy za pośrednictwem Irokezów. W 1629 wprowadzono także osadnictwo na feudalnej zasadzie senioratu. Nieprzystający do lokalnych potrzeb system, który miał być kopią feudalnych stosunków własnościowych typowych dla Europy, zakończył się fiaskiem. Rozwijało się natomiast indywidualne osadnictwo.

Władzę w kolonii sprawował gubernator generalny wyznaczany przez radę nadzorczą kompanii. Nowa Holandia, która z czasem wchłonęła Nową Szwecję – inną kolonię istniejącą w tym samym rejonie, ostatecznie uległa naporowi brytyjskiemu. W 1664 brytyjska flota inwazyjna zajęła praktycznie nie bronioną kolonię, tworząc Nowy Jork. Ostatni gubernator Nowej Holandii Peter Stuyvesant po nieskutecznych próbach oporu militarnego pozostał w Ameryce, zajmując się uprawą roli.

[Jacek Kierach]

Kolonia Przylądkowa (ang. Cape Colony, niderl. Kaapkolonie) – Holenderska kolonia w południowej Afryce,
Ważniejsze daty z historii kolonii[
1652 – miasto Kapsztad założone zostaje przez Holendra Jana van Riebeecka, pracującego dla Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej (niderl. Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC)